بدن انسان برای ادامه حیات به طیف گسترده‌ای از مواد مغذی نیاز دارد. پروتئین‌ها از جمله عناصر اصلی تغذیه هستند که در تمام ساختارها و عملکردهای حیاتی نقش دارند.
واحد سازندۀ پروتئین‌ها آمینواسیدها هستند؛ ترکیباتی که در کنار هم زنجیره‌های پروتئینی را تشکیل می‌دهند و وظیفه ترمیم بافت‌ها، ساخت آنزیم‌ها و هورمون‌ها، تنظیم سیستم ایمنی و حفظ قدرت عضلانی را برعهده دارند. هرگونه کمبود در این ترکیبات اثر مستقیم بر سلامت عمومی می‌گذارد.
در شرایط عادی، تأمین آمینواسیدها از طریق غذا انجام میشود. اما بسیاری از بیماران به دلیل مشکلات گوارشی، ضعف شدید، سوءتغذیه یا ابتلا به بیماری‌های مزمن قادر به دریافت کافی پروتئین از راه خوراکی نیستند.
در چنین مواقعی تجویز سرم آمینو اسید تزریقی به‌عنوان راه‌حلی علمی و ایمن مورد استفاده قرار میگیرد. این سرم‌ها در دو غلظت رایج آمینو اسید ۵ درصد و سرم آمینو اسید ۱۰ درصد وجود دارند و تحت نظر پزشک در بیمارستان یا در منزل توسط پرستار حرفه‌ای تزریق می‌شوند.
سرم آمینو اسید چیست؟
سرم آمینو اسید که در متون پزشکی با عنوان سرم پروتئین یا سرم غذایی آمینو اسید نیز شناخته میشود، محلولی استریل و شفاف حاوی ترکیبی از آمینواسیدهای ضروری و غیرضروری است. هدف اصلی آن تأمین مستقیم مواد پروتئینی از طریق گردش خون است تا بدن بدون نیاز به فرایند هضم و جذب از دستگاه گوارش، بتواند از این ترکیبات استفاده کند.
در ترکیب این سرم‌ها انواع مختلفی از آمینواسیدها قرار دارد: لیزین، لوسین، ایزولوسین، والین، متیونین، فنیل‌آلانین و سایر ترکیباتی که برای ساخت پروتئین‌های بدن لازم هستند. پزشک متخصص بر اساس وضعیت تغذیه‌ای بیمار، شدت کمبود پروتئین و شرایط ارگان‌های حیاتی، غلظت و حجم سرم مناسب را انتخاب می‌کند.
مزایای دریافت سرم آمینو اسید
به نقل از وب‌سایت معتبر olympiapharmacy.com این سرم مزیت‌های متعددی دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- تأمین انرژی موردنیاز بدن
- بهبود سیستم ایمنی بدن
- ریکاوری و تقویت عضلات
- بهبود متابولیسم و کنترل وزن
آشنایی با انواع سرم های آمینو اسید
برای آشنایی با انواع سرم آمینو اسید باید توجه داشت که این محلول‌ها بر اساس غلظت ترکیبات پروتئینی دسته‌بندی می‌شوند و هرکدام کاربرد بالینی متفاوتی دارند. انتخاب نوع سرم به شدت کمبود پروتئین، وضعیت قلبی–کلیوی و شرایط عمومی بیمار وابسته است. رایج‌ترین آنها عبارت‌اند از: آمینو اسید ۵ درصد و سرم آمینو اسید ۱۰ درصد.
آمینو اسید ۵ درصد
یکی از محلول‌های رایج، آمینو اسید ۵ درصد است. این سرم غلظت متوسطی دارد و معمولاً برای بیمارانی استفاده میشود که نیاز به تقویت تغذیه‌ای دارند اما شدت کمبود پروتئین آنان بالا نیست. ویژگی‌های این محلول عبارت است از:
- مناسب برای دوران نقاهت پس از جراحی‌های متوسط.
- کاربرد در بیماران مزمن که ضعف عمومی دارند اما وضعیت کلیه و قلب آنان محدودیت جدی ایجاد نکرده است.
- تحمل آسان‌تر توسط بیماران حساس به تزریقات غلیظ.
تزریق آهستۀ این محلول کمک می‌کند بدن به‌تدریج آمینواسیدها را دریافت و متابولیزه کند و فشار اضافه‌ای به کلیه‌ها یا کبد وارد نشود.
سرم آمینو اسید ۱۰ درصد
سرم آمینو اسید ۱۰ درصد غلیظ‌تر است و مقدار بیشتری پروتئین در حجم مشابه فراهم می‌کند. این محلول در بیمارانی تجویز میشود که دچار کمبود شدید پروتئین هستند یا به دلیل شرایط بالینی مانند سرطان، مشکلات گوارشی شدید یا بستری طولانی‌مدت، ذخایر پروتئینی بدنشان کاهش یافته است.
مزایای این غلظت بالاتر شامل موارد زیر است:
- جبران سریع‌تر کمبود پروتئین در بیماران دچار سوءتغذیه شدید.
- کمک به بیماران مبتلا به کنسر که نیاز تغذیه‌ای بالاتری دارند.
- کاهش خطر تحلیل عضلانی در بیماران بستری طولانی.
انتخاب بین محلول ۵ درصد و ۱۰ درصد کاملاً وابسته به ارزیابی پزشک است و پرستار موظف است با رعایت زمان استاندارد، محلول را بهصورت ایمن تزریق کند.
موارد مصرف سرم آمینو اسید
این سرم طیف وسیعی از موارد بالینی را پوشش می‌دهد. مهم‌ترین کاربردها شامل موارد زیر است:
سوءتغذیه پروتئینی
در بیماران دچار کمبود پروتئین، به‌ویژه افرادی که رژیم غذایی ناکافی دارند یا به دلیل بیماری‌های مزمن دچار ضعف عمومی شده‌اند، سرم آمینو اسید به‌عنوان منبع مستقیم آمینواسیدها عمل می‌کند. این تزریق به بازسازی ذخایر پروتئینی، جلوگیری از تحلیل عضلات و بهبود عملکرد سیستم ایمنی کمک می‌کند.
بیماری‌های گوارشی شدید
در شرایطی مانند انسداد روده، التهاب شدید یا جراحی‌های بزرگ دستگاه گوارش، توانایی بدن برای جذب مواد مغذی از مسیر خوراکی مختل میشود. تزریق سرم آمینو اسید امکان تأمین نیازهای پروتئینی را بهصورت وریدی فراهم می‌سازد و به بدن اجازه می‌دهد بدون وابستگی به عملکرد دستگاه گوارش، از آمینواسیدها استفاده کند.
بیماران سرطانی
افراد مبتلا به سرطان به دلیل کاهش اشتها، عوارض درمان‌های تهاجمی و افزایش نیاز متابولیک، در معرض کاهش شدید وزن و ضعف قرار دارند. سرم آمینو اسید در این بیماران با تأمین مواد اولیه برای بازسازی سلول‌ها، تقویت عضلات و پشتیبانی از ایمنی، نقش کلیدی در ارتقای کیفیت زندگی و تحمل بهتر درمان‌ها دارد.
بیماران مزمن در منزل
برخی بیماران دچار شرایط طولانی‌مدت مانند نارسایی اندام‌ها یا بستری خانگی، نیاز به حمایت تغذیه‌ای پایدار دارند. تجویز سرم آمینو اسید توسط پزشک و تزریق آن توسط پرستار در منزل، دسترسی ایمن به منبع پروتئینی فراهم می‌کند و از بروز سوءتغذیه شدید جلوگیری می‌کند.
دوران نقاهت پس از جراحی
در جراحی‌های بزرگ، بدن برای ترمیم زخم‌ها و بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده به میزان بالاتری از پروتئین نیاز دارد. سرم آمینو اسید با تأمین مستقیم آمینواسیدهای ضروری روند ترمیم بافتی را حمایت می‌کند، از ضعف عضلانی بعد از عمل پیشگیری می‌کند و سرعت بازگشت بیمار به وضعیت پایدار را افزایش می‌دهد.
فواید سرم آمینو اسید
تزریق سرم آمینو اسید به‌عنوان بخشی از درمان تغذیه‌ای بیماران، نقش مهمی در بازسازی و پشتیبانی از عملکرد حیاتی بدن دارد. این محلول با تأمین مستقیم آمینواسیدهای ضروری، نه تنها به بازسازی بافت‌ها کمک می‌کند بلکه در حفظ عملکرد عضلات، تقویت سیستم ایمنی و تأمین انرژی متابولیک نیز اثرگذار است. در ادامه به مهم‌ترین فواید آن پرداخته میشود:
ترمیم بافتی
پس از جراحی یا آسیب شدید، بدن برای بازسازی سلول‌ها و ترمیم بافت‌های عضلانی و همبند به آمینواسیدهای متنوع نیاز دارد. سرم آمینو اسید این ترکیبات را بهصورت مستقیم در اختیار سلول‌ها قرار می‌دهد و روند ترمیم زخم، بازسازی عضلات و احیای اندام‌های آسیب‌دیده را پشتیبانی می‌کند. این ویژگی به‌ویژه در بیماران بستری و جراحی‌های سنگین اهمیت دارد.
حفظ تودۀ عضلانی
در بیماران بستری طولانی‌مدت یا افراد سالمند، تحلیل توده عضلانی به‌سرعت رخ می‌دهد و سبب ضعف حرکتی و کاهش توانایی روزانه میشود. تزریق سرم آمینو اسید با رساندن پروتئین کافی به بدن، مانع از کاتابولیسم عضلات میشود و در حفظ قدرت بدنی نقش اساسی ایفا می‌کند. این موضوع برای جلوگیری از ناتوانی حرکتی در بیماران مزمن حیاتی است.
تقویت ایمنی
سیستم ایمنی برای تولید آنتی‌بادی‌ها، سلول‌های T و سایر اجزای دفاعی بدن به پروتئین وابسته است. دریافت ناکافی آمینواسیدها سبب ضعف ایمنی و افزایش خطر عفونت میشود. سرم آمینو اسید با تأمین منابع لازم برای ساخت پروتئین‌های ایمنی، مقاومت بدن را در برابر عفونت‌های بیمارستانی و فرصت‌طلب تقویت می‌کند و شانس بهبودی بیمار را افزایش می‌دهد.
افزایش انرژی متابولیک
علاوه بر نقش ساختاری، آمینواسیدها در مسیرهای متابولیک به‌عنوان منبع تولید انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرند. تزریق سرم آمینو اسید انرژی مورد نیاز سلول‌ها را تأمین کرده و در شرایطی مانند بیماری‌های مزمن، سرطان یا دوران نقاهت، بدن را از ضعف و بی‌حالی محافظت می‌کند. این ویژگی به بیماران کمک می‌کند روند درمان را بهتر تحمل کنند.
ترکیب با سرم اینترالیپید
اکثر بیماران دچار کمبود پروتئین، همزمان با کمبود اسیدهای چرب ضروری نیز روبه‌رو هستند. در این موارد، پزشک سرم آمینو اسید را همراه با سرم اینترالیپید تجویز می‌کند تا علاوه بر پروتئین، چربی‌های مورد نیاز بدن هم تأمین شوند. این ترکیب باعث ایجاد یک تعادل تغذیه‌ای کامل‌تر شده و از بروز مشکلات ناشی از کمبود چربی مانند ضعف سیستم ایمنی یا اختلال در جذب ویتامین‌های محلول در چربی جلوگیری می‌کند.
سرم آمینو اسید برای بیماران سرطانی
بیماران مبتلا به سرطان با چالش‌های متعددی مواجه‌اند: کاهش اشتها، تهوع ناشی از شیمی‌درمانی، اختلال در جذب و افزایش نیاز بدن به انرژی و پروتئین. در چنین شرایطی، سرم آمینو اسید برای بیماران سرطانی به یکی از ارکان اصلی مراقبت تغذیه‌ای تبدیل میشود.
این محلول باعث میشود بدن توانایی بازسازی سلول‌ها را حفظ کند و بیمار قدرت بیشتری برای تحمل جلسات شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی داشته باشد. همچنین دریافت منظم آمینواسیدها از کاهش شدید وزن جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیمار را ارتقا می‌دهد.
سرم آمینو اسید تزریقی در منزل
بیمارانی که امکان مراجعه مکرر به بیمارستان ندارند، از خدمات تزریق در منزل بهره‌مند می‌شوند. این خدمت نیازمند حضور پرستار آموزشدیده است. اقدامات اصلی پیش از تزریق عبارت‌اند از:
- معاینۀ وضعیت قلبی، کلیوی و ریوی بیمار.
- اندازه‌گیری فشارخون، تعداد تنفس و ضربان قلب.
- بررسی محلول از نظر تاریخ انقضا و سلامت بسته‌بندی.
پرستار پس از اطمینان از ایمنی، سرم را وصل کرده و سرعت تزریق را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که در مدت زمان توصیه‌شده کامل شود. بیمار در این مدت تحت نظارت باقی می‌ماند و هرگونه تغییر وضعیت به پزشک گزارش میشود.
درصورت نیاز به تزریق سرم آمینو اسید در منزل تهران می‌توانید از خدمات پزشکی در منزل تدسا طب استفاده نمایید.
مدت زمان تزریق سرم آمینواسید
یکی از نکات مهم دربارۀ این محلول، مدت زمان تزریق آن است. تزریق باید آهسته انجام شود و حداقل ۳ ساعت و حداکثر ۶ ساعت به طول انجامد.
اهمیت این زمان‌بندی به دلایل زیر است:
- جلوگیری از فشار ناگهانی بر کلیه و کبد.
- کاهش احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک یا تغییر فشارخون.
- ایجاد فرصت کافی برای استفاده تدریجی بدن از آمینواسیدها.
تزریق سریع سرم خطری جدی محسوب میشود و می‌تواند پیامدهای نامطلوبی بر جای بگذارد. به همین دلیل نظارت مستمر پرستار در طول مدت تزریق الزامی است.
عوارض سرم آمینو اسید
اگرچه سرم آمینو اسید یکی از ترکیبات مهم در حمایت تغذیه‌ای بیماران است، باید توجه داشت که مصرف آن بدون نظارت می‌تواند پیامدهای ناخواسته ایجاد کند. شدت این عوارض به وضعیت عمومی بیمار، عملکرد کلیه و قلب، سرعت تزریق و شرایط بالینی بستگی دارد. مهم‌ترین عوارض عبارت‌اند از:
تهوع، سردرد یا احساس خستگی
برخی بیماران در طول یا پس از تزریق دچار علائمی مانند تهوع، سردرد یا احساس ضعف می‌شوند. این واکنش‌ها معمولاً خفیف و گذرا هستند، اما در صورت شدت یافتن باید تزریق متوقف شده و بیمار توسط پزشک بررسی شود.
تغییر فشارخون یا افزایش ضربان قلب
تزریق سریع یا حجم بالای محلول می‌تواند موجب نوسانات فشارخون یا تپش قلب شود. این تغییرات برای بیماران قلبی خطر بیشتری دارد و لازم است فشارخون و ضربان قلب در فواصل منظم کنترل شود. پرستار موظف است در صورت مشاهده تغییرات غیرطبیعی، اقدامات حمایتی را آغاز و پزشک را مطلع کند.
واکنش‌های آلرژیک
در تعداد محدودی از بیماران واکنش‌های حساسیتی مانند خارش، قرمزی پوست یا احساس گرگرفتگی دیده میشود. اگرچه این موارد اغلب خفیف هستند، ولی احتمال بروز واکنش‌های شدید مانند تنگی نفس نیز وجود دارد. بنابراین پرستار باید تجهیزات لازم برای مدیریت واکنش آلرژیک را در دسترس داشته باشد.
فشار اضافی بر کلیه‌ها
آمینواسیدها پس از متابولیزه شدن، محصولات دفعی تولید می‌کنند که از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند. در بیماران با نارسایی کلیوی، تزریق بیش از حد یا بدون پایش می‌تواند بار اضافی بر کلیه‌ها تحمیل کرده و عملکرد آنها را مختل کند. به همین دلیل بررسی آزمایش‌های کلیوی پیش از شروع درمان الزامی است.
شرایط نگهداری سرم آمینو اسید
- کیفیت سرم به شرایط نگهداری وابسته است. اصول اصلی شامل موارد زیر است:
- نگهداری در دمای اتاق بین ۱۵ تا ۲۵ درجۀ سانتیگراد
- پرهیز از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید
- اجتناب از یخزدگی؛ سرم یخ‌زده دیگر قابل استفاده نیست
- بررسی تاریخ انقضا قبل از مصرف
- عدم استفاده از محلول‌هایی که کدر شده یا ذرات معلق دارند
رعایت این نکات مانع کاهش اثربخشی یا بروز عوارض ناخواسته خواهد شد.
جمع‌بندی
سرم آمینو اسید راهکار کلیدی برای بیماران دچار کمبود پروتئین است. این محلول در دو نوع آمینو اسید ۵ درصد و سرم آمینو اسید ۱۰ درصد وجود دارد و بسته به شدت نیاز بیمار توسط پزشک تجویز میشود. موارد مصرف آن گسترده است: از سوءتغذیه ساده تا بیماران سرطانی و افرادی که به دلیل مشکلات گوارشی امکان جذب پروتئین ندارند.
از مهم‌ترین فواید آن می‌توان به ترمیم بافت‌ها، حفظ تودۀ عضلانی، تقویت سیستم ایمنی و حمایت از بیماران سرطانی اشاره کرد. در عین حال رعایت اصول ایمنی در تزریق، کنترل علائم حیاتی و پایبندی به مدت زمان استاندارد ۳ تا ۶ ساعت ضروری است.
عوارض احتمالی مانند تهوع یا فشار بر کلیه تنها در صورت بی‌توجهی به اصول تزریق بروز می‌کند. همچنین نگهداری صحیح سرم در دمای مناسب و بررسی سلامت بسته‌بندی قبل از مصرف اهمیت زیادی دارد.
خدمات تخصصی تزریق سرم در منزل توسط پرستاران تدسا طب در تهران این امکان را فراهم می‌کند که بیماران مزمن یا افراد دچار ضعف شدید، در محیط خانه و بدون نیاز به بستری طولانی در بیمارستان، از حمایت تغذیه‌ای و درمانی برخوردار شوند.
