سرم‌ها یکی از اصلی‌ترین محلول‌های تزریقی در پزشکی هستند که نقش مهمی در تنظیم مایعات و الکترولیت‌های بدن دارند. در میان انواع سرم‌ها، سرم هاف سالین با نام علمی سدیم کلراید ۰.۴۵ درصد، یکی از پرکاربردترین محلول‌ها در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است. این سرم برای جبران کمآبی بدن، رقیق کردن داروها و حفظ تعادل الکترولیت‌ها استفاده میشود.
سرم هاف سالین به دلیل غلظت کمتر نمک نسبت به سرم نرمال سالین، تأثیر متفاوتی بر تعادل آب میان سلول‌ها دارد و در شرایط خاصی مانند دهیدراسیون سلولی، بارداری، یا بیماران کلیوی تجویز میشود.
در این مطلب از تدسا طب به بررسی جامع ترکیبات، کاربردها، تفاوت با نرمال سالین، عوارض، و ایمنی مصرف در دوران بارداری می‌پردازیم.
تعریف و ترکیبات سرم هاف سالین
سرم هاف سالین محلولی از سدیم کلراید با غلظت ۰.۴۵ درصد در آب مقطر است. به عبارت دیگر، در هر لیتر از این محلول ۴.۵ گرم سدیم کلراید وجود دارد. این غلظت نصف سرم نرمال سالین است که ۰.۹ درصد سدیم کلراید دارد، به همین دلیل آن را «نیم نرمال سالین» نیز می‌نامند.
ترکیبات این سرم شامل موارد زیر میشود:
- سدیم (Na⁺): معادل ۷۷ میلی‌اکی‌والان در لیتر
- کلراید (Cl⁻): معادل ۷۷ میلی‌اکی‌والان در لیتر
- آب مقطر استریل برای تزریق
سرم هاف سالین فاقد قند و سایر الکترولیت‌ها است و تنها برای جبران کمبود آب یا سدیم در شرایط خاص استفاده میشود. طبق تحقیقات درج شده در وب‌سایت معتبر www.drugs.com:
تزریق وریدی ۰.۴۵٪ سدیم کلراید (هاف سالین) میتواند موجب بارگذاری مایع یا رقیق شدن الکترولیت‌های سرم شود و در بیماران با نارسایی کلیوی باید با احتیاط به‌کار رود. همچنین این محلول برای تأمین آب بدون افزودن بیش از حد سدیم مناسب است و معمولاً در مواقعی به‌کار می‌رود که بدن نیاز به رطوبت اضافی دارد ولی نمی‌خواهیم بار سدیمی افزایش یابد.
تفاوت سرم هاف سالین با نرمال سالین
نرمال سالین (۰.۹٪ NaCl) و هاف سالین (۰.۴۵٪ NaCl) هر دو محلول نمکی هستند، اما از نظر غلظت و اثر فیزیولوژیک تفاوت قابل‌توجهی دارند. برای تفاوت سرم نرمال سالین با هاف سالین باید به موارد زیر توجه داشت:
- غلظت نمک: نرمال سالین ایزوتونیک است، در حالی که هاف سالین هیپوتونیک محسوب میشود.
- اثر بر سلول‌ها: نرمال سالین حجم مایع خارج سلولی را افزایش می‌دهد، اما هاف سالین باعث ورود آب به درون سلول‌ها میشود.
- کاربردها: نرمال سالین بیشتر برای افزایش حجم خون، شست‌وشوی زخم و تزریق دارو استفاده میشود. در مقابل، هاف سالین برای اصلاح کمآبی سلولی و تنظیم غلظت سدیم در بیماران خاص تجویز می‌گردد.
این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که هر دو سرم در ظاهر مشابه‌اند، اما انتخاب بین آن‌ها باید بر اساس وضعیت بیمار توسط پزشک انجام شود. برای سهولت درک تفاوت‌های این دو سرم جدول زیر را به‌صورت خلاصه بخوانید:
| ویژگی | سرم نرمال سالین (0.9%) | سرم هاف سالین (0.45%) |
| غلظت سدیم کلراید | ۹ گرم در هر لیتر آب مقطر | ۴.۵ گرم در هر لیتر آب مقطر |
| نوع محلول از نظر اسمولاریته | ایزوتونیک (دارای فشار اسمزی برابر با مایعات بدن) | هیپوتونیک (دارای فشار اسمزی کمتر از مایعات بدن) |
| تأثیر بر سلول‌ها | افزایش حجم مایع خارج سلولی | انتقال آب از فضای خارج سلولی به درون سلول‌ها |
| موارد مصرف اصلی | افت فشار خون، کم‌حجمی خون، شست‌وشوی زخم، تزریق دارو | کمآبی سلولی، هیپرناترمی (افزایش سدیم خون)، تغذیه وریدی |
| خطرات در مصرف بیش از حد | افزایش حجم خون، ورم بافتی، افزایش سدیم خون | کاهش سدیم خون (هیپوناترمی)، ورم سلولی |
| تجویز در بیماران خاص | مناسب برای بیماران دچار شوک یا از دست دادن حجم خون | مناسب برای بیماران کلیوی یا فشارخونی که نیاز به سدیم کمتر دارند |
کاربرد سرم هاف سالین
سرم هاف سالین برای جبران کمآبی سلولی، تنظیم سطح سدیم خون و رقیق‌سازی داروها در تزریق وریدی کاربرد دارد. این محلول هیپوتونیک به دلیل غلظت پایین‌تر نمک نسبت به نرمال سالین، موجب ورود آب به سلول‌ها و اصلاح تعادل مایعات بدن میشود.
در بیماران بستری، کلیوی یا دارای فشار خون بالا، سرم هاف سالین تحت نظر پزشک گزینه‌ای ایمن برای حفظ تعادل الکترولیت‌ها است. در ادامه کاربردهای این سرم را شرح می‌دهیم:
موارد استفاده بالینی
سرم هاف سالین در شرایط گوناگون درمانی به‌کار می‌رود، از جمله کاربردهای این سرم می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- درمان دهیدراسیون سلولی: هنگامی که مایعات درون سلول کاهش یافته است.
- بیماران کلیوی و قلبی: که نیاز به کنترل دریافت سدیم دارند.
- رقیق‌سازی داروها: برای تزریق داروهایی که نباید در محلول‌های غلیظ نمکی حل شوند.
- حفظ مایعات بدن: در بیماران بستری یا افرادی که به دلایل مختلف قادر به نوشیدن آب نیستند.
- در تغذیه وریدی (TPN): به‌عنوان بخشی از ترکیب محلول‌های وریدی برای حفظ تعادل مایع.
سرم هاف سالین ۴۵ درصد برای چیست؟
عبارت «۴۵ درصد» اشاره به غلظت ۰.۴۵٪ سدیم کلراید در این محلول دارد. این نوع سرم در بیمارانی تجویز میشود که دچار کمآبی درون‌سلولی یا افزایش سدیم خون هستند. پزشک با توجه به وضعیت مایعات بدن، مقدار و سرعت تزریق را تعیین می‌کند.
در بیماران دچار کمآبی متوسط، تزریق تدریجی سرم هاف سالین میتواند بدون افزایش بار نمک، کمبود آب را جبران کند. در مقابل، در موارد افت حجم خون، استفاده از این سرم مناسب نیست و باید از سرم‌های ایزوتونیک مانند نرمال سالین استفاده شود.
سرم هاف سالین برای فشار خون
به دلیل غلظت کمتر نمک نسبت به نرمال سالین، هاف سالین میتواند به‌صورت ملایم فشار خون را کاهش دهد. با این حال، مصرف آن در بیماران مبتلا به فشار خون باید تنها تحت نظارت پزشک انجام شود. استفاده خودسرانه ممکن است باعث کاهش بیش از حد سدیم خون و بروز ضعف، سرگیجه یا بی‌نظمی ضربان قلب شود.
مکانیسم اثر سرم تزریقی سدیم کلراید (هاف سالین)
مکانیسم اثر سرم تزریقی سدیم کلراید ۰.۴۵درصد (هاف سالین) بر اساس ویژگی هیپوتونیک آن تعریف میشود. این محلول با کاهش فشار اسمزی مایع خارج سلولی، باعث حرکت آب به درون سلول‌ها میشود و به این ترتیب، کمآبی سلولی را جبران می‌کند.
هاف سالین ضمن حفظ تعادل سدیم و کلر در بدن، به تنظیم حجم مایعات و عملکرد طبیعی سلول‌ها کمک می‌کند.
اثر بر تعادل آب و الکترولیت‌ها
سرم هاف سالین یک محلول هیپوتونیک است، به این معنی که غلظت ذرات حل‌شده در آن کمتر از مایعات بدن است. هنگام تزریق، آب از فضای خارج سلولی وارد سلول‌ها میشود. این ویژگی در اصلاح دهیدراسیون سلولی مؤثر است.
در مقایسه با نرمال سالین، این محلول فشار اسمزی پایین‌تری دارد و برای بیمارانی که سدیم خونشان بالا است (هیپرناترمی)، گزینه‌ای مناسب محسوب میشود.
سرم هاف سالین در بارداری و شیردهی
در دوران بارداری و شیردهی، حفظ تعادل آب و الکترولیت‌ها برای سلامت مادر و جنین اهمیت ویژه‌ای دارد. سرم هاف سالین به‌دلیل ترکیب هیپوتونیک و غلظت پایین سدیم، در شرایطی که بدن دچار کمآبی یا اختلال الکترولیتی است، به‌عنوان یکی از گزینه‌های ایمن تزریق وریدی استفاده میشود.
این محلول بدون تأثیر منفی بر حجم خون یا ترکیب شیر مادر، به بازگرداندن تعادل مایعات و پیشگیری از دهیدراسیون کمک می‌کند. با وجود ایمنی نسبی، تعیین دوز و سرعت تزریق باید صرفاً تحت نظر پزشک انجام شود تا از بروز هیپوناترمی یا تغییرات ناگهانی فشار خون جلوگیری گردد.
ایمنی مصرف در دوران بارداری
در دوران بارداری، تعادل مایعات بدن اهمیت زیادی دارد. سرم هاف سالین معمولاً زمانی تجویز میشود که مادر دچار تهوع شدید، استفراغ یا کمآبی شده باشد. این محلول به‌دلیل غلظت کمتر سدیم نسبت به سایر سرم‌ها، ایمن‌تر است و باعث افزایش شدید فشار خون یا ورم نمی‌شود.
با این حال، تزریق باید تحت نظر پزشک متخصص زنان یا پرستار ماهر انجام شود تا تعادل الکترولیت‌ها حفظ گردد و از بروز هیپوناترمی جلوگیری شود.
سرم هاف سالین در دوران شیردهی
در دوران شیردهی نیز مصرف سرم هاف سالین ایمن است، زیرا تأثیر منفی بر ترکیب شیر مادر ندارد. با این حال، تجویز آن باید بر اساس وضعیت آب بدن و عملکرد کلیه‌ها انجام شود. افزایش یا کاهش بیش‌ازحد مایعات میتواند بر میزان تولید شیر اثر بگذارد.
عوارض سرم هاف سالین
استفاده از سرم هاف سالین در شرایط کنترل‌نشده میتواند منجر به تغییر تعادل سدیم و آب در بدن شود. کاهش بیش‌ازحد سدیم خون (هیپوناترمی)، ورم سلولی و اختلال در عملکرد قلب یا کلیه از عوارض احتمالی آن هستند.
تزریق سریع یا حجم زیاد این محلول ممکن است باعث تهوع، سردرد، یا ادم بافتی گردد، بنابراین تجویز و تزریق آن باید صرفاً تحت نظر پزشک انجام شود.
عوارض شایع
- احساس سرگیجه یا خستگی موقت پس از تزریق
- ورم خفیف در اندام‌ها
- تهوع یا سردرد خفیف
عوارض نادر اما جدی
- هیپوناترمی (کاهش سدیم خون): در اثر تزریق زیاد یا سریع
- بی‌نظمی ضربان قلب
- تشنج یا ادم مغزی در بیماران حساس
برای پیشگیری از این عوارض، تزریق باید به‌صورت کنترل‌شده و تحت پایش مداوم انجام شود.
منع مصرف و هشدارها
- در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، کلیوی یا ادم عمومی باید با احتیاط استفاده شود.
- تزریق سریع یا حجم زیاد میتواند باعث تورم بافت‌ها شود.
- در صورت وجود تداخل با داروهای مدر (دیورتیک‌ها)، باید پزشک مطلع گردد.
نحوه تزریق و نکات مصرف هاف سالین
تزریق سرم هاف سالین باید به‌صورت وریدی و با کنترل مداوم علائم حیاتی انجام شود. مقدار و سرعت تزریق بر اساس سن، وزن و وضعیت بیمار توسط پزشک تعیین می‌گردد.
استفاده از تجهیزات استریل، پایش سطح سدیم و جلوگیری از تزریق سریع از نکات مهم در حفظ ایمنی بیمار و اثربخشی درمان است. برای تزریق این سرم حتماً نکات و موارد زیر را در نظر داشته باشید:
دوزدهی و سرعت تزریق
مقدار تزریق سرم هاف سالین به سن، وضعیت بیمار و هدف درمان بستگی دارد.
- بزرگسالان: معمولاً ۵۰۰ میلی‌لیتر تا ۱ لیتر در روز
- کودکان: طبق وزن بدن و نیاز مایعات (معمولاً ۲۰ تا ۳۰ میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم)
- بیماران بستری: دوز دقیق توسط پزشک تعیین میشود
تزریق باید به‌صورت آهسته و با کنترل مداوم فشار خون و سطح سدیم انجام شود.
روش تزریق در منزل
تزریق سرم در منزل روشی ایمن و راحت برای بیماران است. در تدسا طب، خدمات تزریق سرم هاف سالین توسط پرستاران مجرب انجام میشود. تجهیزات استریل، کنترل علائم حیاتی و رعایت اصول ایمنی از الزامات این خدمات است.
خرید سرم هاف سالین
سرم هاف سالین تنها از داروخانه‌ها و با نسخه پزشک قابل تهیه است. توصیه میشود از خرید اینترنتی محلول‌های تزریقی از منابع غیرمجاز خودداری شود.
در صورت نیاز به تزریق در منزل، می‌توانید از خدمات تزریق سرم در منزل تهران تدسا طب بهره‌مند شوید. شما عزیزان می‌توانید برای تزریق سرم آلبومین، دکستروز و سایر سرم‌ها نیز از خدمات تدسا استفاده کنید.
جمع‌بندی
سرم هاف سالین یکی از محلول‌های تزریقی پرکاربرد است که برای جبران کمآبی سلولی، تنظیم سطح سدیم و حفظ تعادل مایعات بدن استفاده میشود. این محلول هیپوتونیک به‌دلیل غلظت پایین‌تر نمک نسبت به نرمال سالین، در بیماران خاص مانند افراد دچار دهیدراسیون، فشار خون بالا یا دوران بارداری مفید است.
استفاده از این سرم باید تنها با تجویز پزشک و تحت نظارت پرستار انجام شود تا خطر عوارض احتمالی کاهش یابد.
