در شرایطی مثل کمآبی شدید بدن، خونریزی یا حتی جراحیهای طولانی، اولین اقدامی که کادر درمان انجام میدهند، تأمین مایعات و الکترولیتهای حیاتی است. یکی از شناختهشدهترین محلولهایی که در چنین موقعیتهایی مورد استفاده قرار میگیرد، سرم رینگر و رینگر لاکتات است.
این دو سرم شباهت بالایی به مایعات طبیعی بدن دارند و به همین دلیل انتخابی مطمئن برای بازگرداندن تعادل آب و املاح محسوب میشوند. آشنایی با ترکیبات، نحوه مصرف، موارد کاربرد و حتی تفاوتهای این دو محلول نهتنها برای پزشکان و پرستاران، بلکه برای بیماران و خانوادههایشان هم اهمیت دارد؛ زیرا شناخت بهتر آنها باعث میشود تصمیمگیری در زمان درمان آگاهانهتر و مطمئنتر انجام شود.
سرم رینگر چیست و چه کاربردی دارد؟
سرم رینگر یکی از محلولهای تزریقی پرکاربرد در پزشکی است. این محلول به دلیل داشتن ترکیباتی مشابه مایعات بدن، بهویژه مایع خارج سلولی، برای جبران مایعات و الکترولیتهای از دست رفته استفاده میشود.
رینگر معمولاً در شرایطی مانند کمآبی شدید ناشی از اسهال، استفراغ یا تعریق زیاد، همچنین در طول جراحیها برای پایدار نگهداشتن حجم خون و در درمان برخی بیماریهای مزمن تجویز میشود.
کاربرد اصلی سرم رینگر را میتوان چنین خلاصه کرد:
- جبران آب و املاح بدن در مواقع کمآبی
- کمک به حفظ فشار خون طبیعی
- فراهم کردن تعادل الکترولیتها برای عملکرد صحیح قلب و عضلات
- استفاده بهعنوان مایع پایه در ترکیب با داروهای تزریقی
ترکیبات سرم رینگر چیست؟
سرم رینگر ترکیبی از چند ماده مهم است که هر کدام وظیفهای حیاتی در بدن ایفا میکنند:
ترکیب | مقدار تقریبی در هر لیتر | نقش فیزیولوژیک |
سدیم کلرید (NaCl) | ۸.۶ گرم | تنظیم فشار اسمزی و حجم خون |
پتاسیم کلرید (KCl) | ۰.۳ گرم | انقباض عضلات و انتقال پیامهای عصبی |
کلسیم کلرید (CaCl₂) | ۰.۳۳ گرم | انعقاد خون و استحکام عضلات |
سدیم برای تعادل مایع و فشار خون ضروری است. پتاسیم در کارکرد صحیح عضلات و بهویژه عضله قلب نقش مهمی دارد. کلسیم نیز برای انعقاد خون و جلوگیری از خونریزیهای شدید حیاتی است. همین ترکیبات باعث شده سرم رینگر شباهت زیادی به مایع خارج سلولی بدن داشته باشد.
سرم رینگر قندی است یا نمکی؟
سرم رینگر در دسته سرمهای نمکی قرار میگیرد. پایه اصلی آن سدیم کلرید است و برخلاف سرمهای قندی (مانند سرم دکستروز)، حاوی گلوکز نیست. این موضوع اهمیت بالینی دارد، زیرا برای بیماران دیابتی یا کسانی که نباید قند دریافت کنند، انتخاب ایمنتری به شمار میرود.
نحوه مصرف سرم رینگر چگونه است؟
تزریق سرم رینگر از طریق وریدی انجام میشود. سرعت و حجم تزریق باید توسط پزشک یا پرستار تنظیم شود، زیرا تزریق سریع یا بیشازحد میتواند به مشکلات قلبی یا کلیوی منجر شود.
سرم رینگر ۵۰۰ (نیم لیتری)
شکل رایج مصرف، بطریهای نیم لیتری است. در اورژانسها برای احیای سریع بیمار یا در اتاق عمل برای پایدار نگهداشتن حجم خون از این حجم استفاده میشود.
دوز مصرفی رینگر در شرایط مختلف
میزان مصرف سرم رینگر به شرایط بالینی، وضعیت عمومی بیمار، سن و وزن او بستگی دارد. انتخاب دوز صحیح اهمیت زیادی دارد، زیرا مصرف کم ممکن است نیاز بدن را برطرف نکند و مصرف بیشازحد میتواند باعث عوارضی مانند افزایش فشار خون، ادم یا اختلالات الکترولیتی شود. در ادامه به مهمترین شرایط اشاره میکنیم:
جراحیها:
در طول جراحی، بدن بیمار معمولاً مایعات و خون از دست میدهد. برای جبران این کمبود، سرم رینگر بهعنوان مایع پایه تزریق میشود. مقدار مصرف متغیر است، اما معمولاً بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیلیتر در حین عمل تزریق میشود.
در جراحیهای طولانیتر یا همراه با خونریزی بیشتر، حجم مصرفی افزایش یافته و حتی ممکن است چندین لیتر طی عمل و پس از آن تجویز شود.
کمآبی شدید (دهیدراسیون):
در شرایطی مانند اسهال شدید، استفراغ طولانیمدت یا سوختگیهای وسیع، بدن مقدار زیادی آب و الکترولیت از دست میدهد. در این موارد، سرم رینگر بهصورت سریعتری تزریق میشود تا سطح مایعات بدن به وضعیت طبیعی برگردد.
دوز رایج معمولاً بین ۱ تا ۲ لیتر طی چند ساعت است و در موارد بحرانی ممکن است نیاز به تزریق مکرر در فواصل کوتاه وجود داشته باشد. کنترل دقیق وضعیت قلب و کلیه هنگام تجویز در این شرایط ضروری است.
تب شدید یا تعریق زیاد:
در بیماریهایی که با تب طولانی همراه هستند، بدن حجم قابلتوجهی آب از دست میدهد. همچنین تعریق شدید در شرایط گرما یا فعالیت بدنی میتواند باعث برهمخوردن تعادل آب و نمک بدن شود. در این حالت، تزریق حدود نیم لیتر سرم رینگر بهصورت آهسته معمولاً کفایت میکند، اما در بیماران ضعیف یا دارای زمینه بیماری، حجم بیشتری ممکن است لازم شود.
اطفال:
در کودکان، مصرف سرم باید بسیار دقیق محاسبه شود، زیرا حجم خون و ظرفیت کلیوی آنها کمتر از بزرگسالان است. دوز استاندارد معمولاً بر اساس وزن تعیین میشود؛ به این صورت که به ازای هر کیلوگرم وزن بدن کودک، حدود ۲۰ میلیلیتر سرم رینگر تجویز میشود.
برای مثال، کودکی با وزن ۱۵ کیلوگرم به حدود ۳۰۰ میلیلیتر نیاز دارد. در شرایط خاص مانند کمآبی شدید یا تب بالا، ممکن است پزشک دوز را افزایش یا کاهش دهد.
سرم رینگر برای چه کسانی استفاده میشود؟
سرم رینگر یکی از محلولهای پرکاربرد در پزشکی است که در شرایط مختلف برای جبران مایعات و الکترولیتها به کار میرود. در ادامه، مهمترین موارد استفاده از این سرم شرح داده میشود:
- بیماران دچار اسهال و استفراغ شدید: این افراد حجم زیادی مایعات و املاح از دست میدهند و سرم رینگر بهسرعت کمبود آنها را جبران کرده و خطر شوک ناشی از دهیدراسیون را کاهش میدهد.
- بیماران در حال جراحی یا پس از آن: حین عمل، بدن دچار از دست دادن مایعات و خون میشود. رینگر برای حفظ ثبات همودینامیک و جلوگیری از افت فشار خون تجویز میگردد.
- افراد دچار کاهش حجم خون یا شوک: در شرایط خونریزی یا کاهش شدید فشار، سرم رینگر به بازگرداندن حجم مایعات گردش خون کمک میکند.
- بیماران مبتلا به سوختگیهای وسیع: در سوختگیهای شدید، پوست مقدار زیادی مایعات را از دست میدهد. رینگر در این بیماران نقش حیاتی در پیشگیری از کمآبی و نارسایی اندامها دارد.
- سرم رینگر در اطفال: کودکان به دلیل حجم کم مایعات بدن نسبت به کمآبی آسیبپذیرتر هستند. سرم رینگر با دوز متناسب با وزن، برای جبران سریع کمبود آب و املاح در اطفال کاربرد دارد و به بهبود وضعیت عمومی آنها کمک میکند.
- سرم رینگر برای فشار خون: این محلول به دلیل وجود سدیم و پتاسیم، در بیمارانی که فشار خون پایین دارند، میتواند موجب بهبود وضعیت شود. با این حال مصرف آن باید کنترلشده باشد و تحت نظر پزشک انجام گیرد.
- تزریق سرم رینگر در زایمان: برای مادران در حین زایمان، این سرم به حفظ حجم خون و جلوگیری از افت فشار کمک میکند. همچنین بهعنوان محلول پایه برای تزریق داروها مورد استفاده قرار میگیرد.
- سرم رینگر برای سرماخوردگی: این محلول درمان مستقیمی برای سرماخوردگی نیست، اما در بیمارانی که به دلیل تب یا کماشتهایی دچار دهیدراسیون میشوند، تزریق رینگر وضعیت مایعات بدن را اصلاح میکند.
- سرم رینگر در بدنسازی: برخی ورزشکاران پس از تمرینات سنگین از رینگر برای جبران سریع مایعات استفاده میکنند. با این حال، استفاده خارج از محیط پزشکی ایمن نیست و ممکن است خطراتی برای قلب و کلیه به همراه داشته باشد.
- سرم رینگر برای افراد دیابتی: از آنجا که این سرم فاقد قند است، برای بیماران دیابتی نسبت به سرمهای قندی مناسبتر است و نگرانی افزایش قند خون وجود ندارد.
- سرم رینگر برای حیوانات: در دامپزشکی، رینگر بهویژه برای سگها، گربهها و حیوانات کوچک دیگر جهت درمان کمآبی و مشکلات الکترولیتی تجویز میشود و نقش مهمی در نجات جان حیوانات دارد.

تزریق سرم رینگر برای بارداری
- سرم رینگر لاکتات در بارداری: وجود لاکتات در این محلول موجب تنظیم تعادل اسید–باز بدن مادر میشود و اغلب در طول زایمان یا پس از آن به کار میرود.
- سرم رینگر برای آب دور جنین: در مواردی که مایع آمنیوتیک کم است، تزریق رینگر به حفظ سلامت جنین کمک میکند و توسط پزشک توصیه میشود.
عوارض سرم رینگر در بارداری
تزریق سرم رینگر در دوران بارداری باید با دقت بالایی انجام شود، زیرا بدن مادر در این دوره به تغییرات حجم خون و مایعات بسیار حساس است. اگر مصرف این محلول بیش از نیاز واقعی باشد، احتمال تجمع مایعات در بافتها وجود دارد که خود را به شکل ادم دستها، پاها و صورت نشان میدهد.
از سوی دیگر، دریافت حجم زیاد سرم ممکن است باعث افزایش فشار خون مادر شود و در خانمهایی که زمینه پرهاکلامپسی( عوارض شایع بارداری است که بعد از هفته 20 بارداری مشاهده میشود) یا مشکلات کلیوی دارند، وضعیت را تشدید کند.
علاوه بر این، اختلال در تعادل الکترولیتها مانند افزایش سدیم یا پتاسیم نیز ممکن است بر سلامت مادر و جنین اثر منفی بگذارد. به همین دلیل، تزریق رینگر در بارداری باید تنها تحت نظر پزشک و با پایش دقیق فشار خون و وضعیت عمومی انجام شود.
تفاوت رینگر با دیگر سرمها
سرمها در پزشکی بر اساس ترکیبات و موارد مصرف، تفاوتهای قابل توجهی دارند. شناخت این تفاوتها کمک میکند پزشک یا پرستار در شرایط خاص، بهترین محلول را انتخاب کند. هر کدام از سرمها مزایا و محدودیتهای خاص خود را دارند و جایگزین دیگری نمیشوند.
تفاوت سرم رینگر و رینگر لاکتات
سرم رینگر لاکتات علاوه بر املاح، لاکتات دارد که به تنظیم تعادل اسید و باز بدن کمک میکند. این ویژگی باعث میشود در شرایط اسیدوز متابولیک انتخاب مناسبتری نسبت به رینگر ساده باشد.
تفاوت سرم رینگر با قندی نمکی
سرم قندی نمکی ترکیبی از سدیم کلرید و گلوکز است. این محلول بیشتر برای بیمارانی استفاده میشود که هم کمبود مایعات دارند و هم نیاز به تأمین قند خون دارند.
تفاوت سرم رینگر و نرمال سالین
نرمال سالین تنها حاوی سدیم کلرید است و فاقد پتاسیم و کلسیم است. این سرم بیشتر در درمان شوک هیپوولمیک یا برای شستوشوی زخمها و تجهیزات پزشکی کاربرد دارد.
جدول مقایسه سرمها
ویژگیها | سرم رینگر | رینگر لاکتات | نرمال سالین | قندی نمکی |
ترکیبات | Na، K، Ca، Cl | Na، K، Ca، Cl + لاکتات | NaCl تنها | NaCl + گلوکز |
موارد مصرف | کمآبی، جراحی | اصلاح اسیدوز، جراحی | شوک، شستوشو | کمآبی همراه با کاهش قند خون |
ویژگی خاص | شباهت زیاد به مایع خارج سلولی | مناسب در اسیدوز متابولیک | کاربرد گسترده در اورژانس | جبران همزمان آب و قند بدن |
تداخلات دارویی سرم رینگر
مصرف سرم رینگر به دلیل داشتن ترکیبات فعال مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم، میتواند با برخی داروها تداخل داشته باشد. این تداخلها اگر مدیریت نشوند، باعث بروز عوارضی مثل آریتمی قلبی، اختلالات الکترولیتی یا تشدید بیماریهای زمینهای میشوند. در ادامه مهمترین موارد توضیح داده شده است:
داروهای حاوی کلسیم
سرم رینگر حاوی کلسیم کلرید است. مصرف همزمان آن با داروها یا محلولهای حاوی کلسیم (مانند گلوکونات کلسیم یا کلرید کلسیم تزریقی) میتواند باعث افزایش بیش از حد سطح کلسیم خون (هایپرکلسمی) شود.
این وضعیت خطرناک بوده و ممکن است موجب آریتمی قلبی، تهوع، استفراغ و حتی اختلال عملکرد کلیوی گردد. همچنین، وجود کلسیم در سرم رینگر ممکن است با برخی داروها مانند سفتریاکسون رسوب ایجاد کند و جریان وریدی را مسدود سازد.
داروهای افزاینده پتاسیم
در ترکیب رینگر، پتاسیم کلرید وجود دارد. اگر این سرم همراه با داروهایی که پتاسیم خون را افزایش میدهند (مثل اسپیرونولاکتون، تریامترن، مهارکنندههای ACE مانند کاپتوپریل و لیزینوپریل یا برخی داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن) مصرف شود، احتمال بروز هایپرکالمی بالا میرود. هایپرکالمی شدید میتواند ضربان قلب را نامنظم کرده و در موارد حاد منجر به ایست قلبی شود.
داروهای قلبی خاص
برخی داروهای قلبی مانند دیژیتالیس (دیگوکسین) یا داروهای ضدآریتمی در حضور پتاسیم و کلسیم بالا حساسیت زیادی نشان میدهند. مصرف همزمان سرم رینگر با این داروها میتواند باعث افزایش سمیت قلبی شود.
در این شرایط، بیمار در معرض خطر آریتمیهای شدید یا بدتر شدن وضعیت قلبی قرار میگیرد. به همین دلیل پزشکان معمولاً برای بیماران قلبی پرخطر، سرمهایی با ترکیبات سادهتر مثل نرمال سالین را ترجیح میدهند.
به نقل از سایت معتبر mayoclinic.org افرادی که باردارند، یا داروهای خاص مصرف میکنند و سالمندان باید با احتیاط بیشتری این سرم را دریافت کنند.
چنانچه از مراکز معتبر مانند تدسا طب خدمات تزریق سرم در منزل دریافت کنید در زمینه تداخلات دارویی و نکات ایمنی پرسشهای لازم از شما پرسیده شده و جای نگرانی باقی نمیماند.
تداخلات سرم رینگر لاکتات
سرم رینگر لاکتات علاوه بر الکترولیتها، حاوی لاکتات سدیم است که در بدن به بیکربنات تبدیل میشود و نقش مهمی در تنظیم اسید–باز دارد. اما در برخی شرایط، همین ویژگی میتواند مشکلساز شود.
در بیماران با نارسایی کبد، متابولیسم لاکتات دچار اختلال میشود و به جای کمک به تنظیم اسید و باز، موجب تجمع لاکتات در خون و بروز لاکتاتاسیوز میگردد. به همین دلیل، انتخاب این سرم برای همه بیماران مناسب نیست و نیاز به بررسی دقیق وضعیت متابولیکی دارد.
موارد تداخل مهم:
- اختلالات کبدی: در بیماران با نارسایی یا سیروز کبدی، تبدیل لاکتات به بیکربنات کاهش مییابد و خطر اسیدوز متابولیک افزایش پیدا میکند.
- داروهای مؤثر بر تعادل اسید–باز: داروهایی مانند متفورمین یا داروهای ضدویروسی خاص میتوانند سطح لاکتات خون را بالا ببرند و در ترکیب با رینگر لاکتات وضعیت را وخیمتر کنند.
- بیماران دچار آلکالوز متابولیک: دریافت لاکتات ممکن است وضعیت قلیایی بودن خون را تشدید کند و مشکلات الکترولیتی ایجاد نماید.
آمپول استامینوفن در سرم رینگر
آمپول استامینوفن (استامینوفن تزریقی) در برخی شرایط بالینی برای کاهش تب یا درد استفاده میشود. این دارو را میتوان در سرم رینگر رقیق و تزریق کرد، اما باید به پایداری شیمیایی دارو توجه شود.
استامینوفن در حضور برخی یونها، بهویژه کلسیم موجود در رینگر، ممکن است ناپایدار شود یا رسوب ایجاد کند. به همین دلیل، تزریق باید ظرف مدت کوتاهی انجام گیرد و شرایط نگهداری محلول رقیقشده دقیقاً کنترل شود.
تزریق ویتامین C در سرم رینگر
ویتامین C تزریقی در بعضی درمانها مانند کمبود شدید ویتامین C یا درمان حمایتی در عفونتها استفاده میشود. ترکیب آن با سرم رینگر امکانپذیر است، اما ویتامین C در برابر نور و اکسیژن ناپایدار است و در تماس طولانیمدت با محلول ممکن است تجزیه شود.
به همین دلیل باید بلافاصله پس از رقیقسازی مصرف شود و از نگهداری طولانیمدت آن در سرم رینگر اجتناب گردد. رعایت این نکته باعث میشود اثربخشی ویتامین C در بدن حفظ شود.
تزریق ب کمپلکس در سرم رینگر
ویتامینهای گروه B (ب کمپلکس) برای بهبود متابولیسم بدن، تقویت سیستم عصبی و جبران کمبود ویتامینها کاربرد دارند. این داروها قابلیت ترکیب با سرم رینگر را دارند، اما چون سرم رینگر حاوی الکترولیتها است، باید دقت شود که تغییرات شیمیایی رخ ندهد.
علاوه بر این، به دلیل حساسیت بالای ویتامینها به شرایط محیطی، تزریق باید در شرایط کاملاً استریل و کنترلشده انجام شود. همچنین بهتر است دارو پس از رقیقسازی سریع مصرف شود تا از کاهش اثر ویتامینها جلوگیری شود.
موارد منع مصرف سرم رینگر
گرچه سرم رینگر در بسیاری از شرایط بالینی مفید است، اما در برخی بیماران استفاده از آن میتواند خطرناک باشد و باید از تجویز آن اجتناب شود. این موارد عبارتاند از:
- نارسایی کلیوی
- سطح بالای پتاسیم خون
- نارسایی قلبی پیشرفته
- وجود ادم ریوی
سرم رینگر چه عوارضی دارد؟
با وجود کاربرد گسترده و ایمنی نسبی سرم رینگر، تزریق نادرست یا بیشازحد آن میتواند مشکلاتی برای بیمار ایجاد کند. عوارض سرم رینگر شامل موارد زیر است:
- تورم در محل تزریق
- عدم تعادل الکترولیتها
- افزایش فشار خون در مصرف زیاد
نتیجهگیری و راهنمای مراجعه به پزشک
سرم رینگر و رینگر لاکتات از پرمصرفترین محلولهای پزشکی برای جبران مایعات و الکترولیتها هستند. انتخاب نوع سرم باید بر اساس شرایط بالینی بیمار انجام شود.استفاده خودسرانه میتواند خطرناک باشد. برای تزریق ایمن و مشاوره پزشکی میتوانید از خدمات پزشکی در منزل تدسا طب استفاده نمایید.
یک پاسخ
بسیار عالی و خوب توضیح دادید…پس سرم رینگر حتماً باید با دستور پزشک یا زیر نظر پرستار ماهر انجام شود…